سامانه آموزش نقاشی رنگ هنر

تخيلات هنرى در ژرفاى ضمير ناخودآگاه هر كس به جستجو مي پردازند و ژرف ترين محتويات دروني فرد را نمایان مي سازند. كودكان نيز به كمك نقاشي، احساسات، دلهره ها و كشمكش هاي دروني خويش را آشكار مى سازند و بدين طريق آن ها را بروز داده یا اثرشان را كاهش مي دهند. در حقيقت وقتى مسائل و مشكلات عاطفي بر روى كاغذ منعكس مي شوند، رنگ تازه ای به خود می گیرند و كودك خيلى زود در مي يابد كه نقاشي وسيله بيانى است كه او را در تخيلاتش آزاد مي گذارد و در عين حال لذت سرشارى براى او فراهم مى آورد. در واقع نقاشي كودکان به آن ها اجازه مي دهد كه افكار درونى خويش را نشان دهند. هنگامى كه كودك به وسيله ي تصوير اظهار نظرى مي كند، بسيارى از جوانب شخصيت خويش را آشكار مي سازد؛ ولى او اين كار را براى دلخوشى ما و يا فراهم كردن امكان شناخت و بررسي روانشناسي نمي كند؛ بلكه آنچه براى او مهم است بيرون ريختن تجربه هاى اندوخته شده اى است كه نمايانگر وجود اوست. از این رو تفسیر، تجزيه و تحليل نقاشي كودكان همواره مورد توجه بزرگسالان بوده است.

▲ نقاشی کودک در سن 5 سالگی _ مدرس: محسن ایرانی

اولين علائمي كه كودك بر روى كاغذ رسم مي كند، بيشتر بر اثر ضربه زدن مداد طراحی بر روى كاغذ به وجود مي آيد. او خيلى زود متوجه مي شود كه در اطراف او اشياء و وسايلي وجود دارند كه مي توانند اثر مشخصى از خود بر روى سطوح باقي گذارند، بنابراين با لذت تمام با هر وسيله اى كه به دست می آورد شروع به خط خطى كردن مي كند. كودكان معمولا كشيدن علائمى بر صفحه ي كاغذ را از حدود هجده ماهگى به بعد آغاز می كنند. اين خط خطي كردن ها نشان دهنده ى آگاهى نسبت به الگو و افزايش هماهنگى چشم و دست است. به طور كلى، پژوهشگران در اين زمينه اتفاق نظر دارند كه بسيارى از اين خط كشيدن هاى اوليه به قصد بازنمايى چيزى نيست. براى مثال ژان پياژه روانشناس فرانسوی، اين خط كشيدن هاى اوليه را صرفاً بازى و تمرين مى داند. آرنهايم روانشناس آلمانی نيز ديدگاه مشابهى داشت: به نظر او اين خطوط اوليه "بازنمايى" نيست، بلكه "نمايش هايى" است كه در آن ها "تكانه ى حركتى" قوياً مسلط است. خطوط درهم و برهمي كه كودك در سن 18 ماهگي رسم مي كند كم كم جاى خود را به دو اثر گرافيكى مشخص تر مي دهد كه يكى خط نوشتن و ديگري خط نگارى است، كه اين دو رويه به مرور زمان و بر اثر پيشرفت و پختگى فكرى كودك، هر كدام جاى خود را پيدا مي كند. او در دو تا سه سالگي براى خطوط و دايره هايى كه مي كشد اسم مي گذارد. كودكان در این مرحله قبل از آن كه كشيدن را آغاز كنند مقاصد خود را بيان نمى كنند، بلكه غالباً پس از اتمام كار به تفسير نقاشى خود مى پردازند. آرنهايم خاطر نشان كرده است كه دایره به عنوان نخستين شكل بسته اى كه در خلال آموزش نقاشی، توسط كودكان كشيده می شود، تقريبا مى تواند جايگزين كليه ى اشياء موجود در محيط كودك باشد. در اين دوران، ديگر نقاشی كودك فقط براى لذت بردن از حركت يا فشار مداد بر روى كاغذ نيست، بلكه او مايل است احساسات درونى خود را كه در ارتباط با تجربه هاى زندگي كوتاه مدتش به دست آورده را بيان كند.

▲ نقاشی کودک در سن 3 سالگی

سرانجام در چهار سالگى خط نگاره هاى او جمع و جور مي شوند و حتى براى بزرگسالان نيز معنى پيدا مي كنند. در اين سن آدمك ها و گاهي هم بعضي از حروف الفبا نمايان مي شوند. بدين گونه است كه سرانجام كودك مرحله ي خط خطى كردن را به طور كامل پشت سر مى گذارد و وارد مرحله ي تمثيلى مي شود. اين مرحله درست همان مرحله اى است كه كودك به تقليد از بزرگترها، چند سطرى را به عنوان داستان نقاشى، زير نقاشي هاى خود ترسيم مي كند. اين نوشته ها اغلب از چپ به راست و گاهى از راست به چپ نقاشى مي شوند. كودكان سعي مي كنند در نوشته هاى خود فاصله را نيز مراعات كنند و بعد از بزرگترها مي خواهند كه نوشته هاى آن ها را بخوانند. در چنين شرايطى، والدين مى توانند با دقت در محتواى نقاشي، سرنخى به دست آورند و از اين طريق داستانى بسازند و براى كودك تعريف كنند. كودكان معمولا با دقت به اين داستان ها گوش فرا مي دهند و اگر هم گاه مطلبي خلاف ميل آن ها خوانده شود اعتراض نمي كنند؛ زيرا خودشان مي دانند كه نوشته هايشان قابل خواندن نيست. در فاصله سه تا چهار سالگى كودك سعي مي كند فیگور شخص يا اشخاصي را بكشد. اين تصوير شامل عناصر مشخص و معينى از قبيل يك دايره به جاي سر و در اطراف آن چند خط به عنوان بازوها و پاهاست. علت ساده بودن نقاشى در اين سن از عدم شناخت تكنيك ناشى نمي شود، بلكه اين درست همان تصويرى است كه كودك از بدنش در ذهن دارد. اين تصوير داراى يك سر است كه براى كودك مهم جلوه مي كند؛ زيرا سر موضع حس هاى بينايى و شنوايي است و از اين رو برقرارى ارتباط با دنياى خارج را ميسر مى سازد و ديگر اينكه داراى بازوهايى است كه امكان گرفتن و لمس كردن اشياء را در بردارد و داراى پاهايى است كه امكان جابجا شدن را فراهم مي كند. وقتى كودك، آدمكى را نقاشی مي كند، قبل از هر چيز شكل خود يا دركى را كه از بدن و تمايلاتش دارد را بيان مي كند. در واقع بين برخى از خطوط آدمك نقاشي شده، و خصوصيات جسمي و روانى كودكي كه آن را ترسيم كرده است ارتباط مشخصي وجود دارد. به عنوان مثال اگر آدمك بزرگ ترسيم شود، شاید با كودكي زود رنج و حساس روبه رو هستيم كه هميشه فكر مي كند به او ظلم شده است. كودكان ضعيف و درون گرا، ممکن است براى آدمك پا نگذارند، يا او را به حالت نشسته نقاشي كنند و بالاخره كودكان پرخاشگر، كه آدمك خود را با خطوطي خشك و زاويه دار نشان مي دهند.

▲ نقاشی کودک در سن 5 سالگی _ مدرس: محسن ایرانی

به طور كلى هرچه كه كودكان بزرگتر مى شوند، نقاشى آن ها نيز واقعگرايانه تر مى شود. اما نقاشى هاى كودكان در فاصله ى سنى پنج تا هفت سالگى هنوز شامل عناصرى است كه كودك بر وجود آن ها آگاهى دارد، حتى اگر به طور طبيعى قابل رويت نباشند. به اين لحاظ، حاصل كار آن ها نقاشى "شفاف بينى" يا "اشعه ايكس " ناميده مى شود و شامل نقاشى هايى هستند كه در آن ها چيزى تصوير شده است كه در جهان واقعى معمولاً قابل رويت نيست. مثلاً بچه اى كه در شكم مادرش نشان داده مى شود يا مگسى كه در شكم يك عنكبوت است. روشن است كه در اين نوع از نقاشى، كودك قصد دارد محتواهاى معمولاً پنهان شكم را نشان دهد. از جهات ديگر، نقاشى هاي كودكان در اين مرحله، از نظر مقياس و جزئيات، بيش از پيش به سمت واقعگرايى بصرى حركت مى كند. در اين مرحله، نقاشى هاى آن ها از چهره ى انسان، طرح بچه قورباغه اى را پشت سر مى گذارد و به نشان دادن سر و بدن جدا از يكديگر مى رسد و جزئيات بيشترى از قبيل دست ها، انگشتان و لباس نيز بيش از پيش تصوير مى شوند.

▲ نقاشی کودکان با تکنیک کلاژ _ مدرس: محسن ایرانی

كودكان هشت ساله به بالا غالبا سعى مى كنند در نقاشى هاى خود عمق را نه تنها در اشياء، بلكه در رابطه ى ميان اشياء نيز نشان دهند. آن ها در اين مرحله، نقاشى كشيدن از يك زاويه ديد خاص را آغاز مى كنند و نسبت ها و مناسبات نيز بر همين اساس ترسيم مى شوند. به نظر مى رسد كه از آن پس، همراه با بالا رفتن سن، نقاشى هاى كودكان نيز به سمت افزايش واقعگرايى بصرى بر اساس معيارهاي متداول غربي حركت مى كند. همچنين نقاشى هاى آزاد بچه هاى بزرگتر، يعنى بچه هاى نُه يا ده ساله، از نظر سبك به تدريج به سمت الگوهاى قراردادى حركت مى كند. در اين مرحله، چهره هاى كارتون و چهره هاى سريال هاى كميك مرتباً نقاشى مى شوند و نقاشى ها، تنوع  كمترى پيدا مى كنند.

منابع:

1. نقاشي كودكان و مفاهيم آن _ مهتاب مصابر پور _ نشر پلك
2. مقدمه اي بر روانشناسي نقاشي كودكان _ گلين .وي.توماس و آنجل.ام.جي.سيلك _ ترجمه عباس مخبر _ نشر طرح نو